Fado (oznacza los, przeznaczenie) – gatunek muzyczny rozpowszechniony w XIX wieku w biednych dzielnicach portowych miast Portugalii, głównie w lizbońskich kwartałach Alfama i Mouraria.

Fado to melancholijna pieśń, wykonywana przez jednego wokalistę przy akompaniamencie dwóch gitar. Nazywane jest czasami portugalskim bluesem. Istnieją dwa podstawowe rodzaje klasycznego fado: fado z Lizbony (śpiewane zarówno przez mężczyzn jak i kobiety) i śpiewane wyłącznie przez mężczyzn fado z Coimbry, to drugie związane ze środowiskiem akademickim ma charakter serenady. Niekiedy wyróżnia się jeszcze fado z Porto, ale niektórzy uważają je za imitację tego z Lizbony.

Początkowo fado było związane zarówno z tańcem jak i śpiewem, wykonywane przy akompaniamencie tradycyjnej gitary – violi. Styl ten zawierał w sobie wszystkie wpływy, które docierały do portu stolicy z podległych jej kolonii a także wraz z handlowymi statkami z reszty świata. Echa tańców afrykańskich przemyconych w postaci lundun i fofa z Brazylii, wpływy arabskie czy sefardyjskie stapiały się w muzyce fado.
W połowie XIX wieku zastąpiono gitarę tradycyjną dwunastostrunową gitarą portugalską i wtedy śpiew zdominował taneczny aspekt fado, choć nadal było ono muzyką ludzi marginesu, lizbońskiej biedoty.

Pierwszą udokumentowaną pieśniarką fado była Maria Severa. Pochodziła z niezamożnej rodziny zamieszkującej lizbońską dzielnicę Madragoa, dzielnicę drobnych handlarzy i ciułaczy, miejsce spotkań i wypoczynku lizbońskiego marginesu i marynarzy. Maria uchodziła za piękną kobietę o niezwykle pięknym głosie. Znana w dzielnicy jako jedna z licznych prostytutek, uwodziła ogromne rzesze mężczyzn, jednak dopiero płomienny romans z torreadorem, hrabią Armando de Vimioso, poruszył lizbońskie salony. Hrabia pragnął nawet, by porzuciła dla niego szaleńcze, niczym nieskrępowane życie. Ich romans przeszedł do historii a postać Marii obrosła w wiele legend i anegdot. To właśnie jej przypisuje się zwyczaj narzucania na ramiona czarnej chusty przez śpiewaczki fado podczas występów.

Ale za największą pieśniarkę fado, uznawaną za królową, międzynarodowy symbol i wzorzec artysty tego gatunku, uważa się Amálię Rodrigues.

Fado zawiera w sobie wiele znaczeń, słowo dosłownie można tłumaczyć jako fatum lub los ale fado nie wyczerpuje się w tych określeniach. Wskazówką, co do samej treści jest tematyka pieśni: miłość, pasja, zazdrość; historie życia znanych fadystów; miasto i jego stare zabytkowe dzielnice – Alfama, Madragoa, Mouraria; historia jako taka, ważne wydarzenia z przeszłości; morze i jego więźniowie: rybacy, marynarze rozbitkowie; tourrada. Kolejnym elementem wpływającym na znaczenie tkwiące w fado jest sam rytuał jego wykonania, zawsze w określonych miejscach, porze, przez wybrane osoby. Znaczenie fado domyka wreszcie cel, dla którego jest ono śpiewane. Pieśń fado nie krzepi, nie podnosi na duchu, nie osładza życia, odwrotnie powinna być akuszerem smutku, wzmagać tkliwość, żal, rozpacz, nostalgię tak by móc przeżyć każdą emocję do końca, aż do oczyszczenia i katharsis. Fado jest zatem paralelne do saudade – melancholii, nostalgii, emocji specyficznej dla Portugalii. Fado tak jak saudade jest nie tylko zewnętrzną ekspresją ale immanentną cechą Portugalczyków.

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku fado zaczęło przeżywać swój renesans, głównie za sprawą pojawienia się na scenie nowego pokolenia artystów śpiewających zarówno klasyczne jak i uwspółcześnione fado. Najważniejsi z nich to Dulce Pontes, Mariza, Mísia, Cristina Branco, Teresa Salgueiro, Mafalda Arnauth, Camané, Paulo Bragança i Kátia Guerreiro.
Fado pozostaje gatunkiem muzycznym uprawianym prawie wyłącznie w swojej ojczyźnie – Portugalii. Wyjątkiem jest Japonia, gdzie jest garstka artystów śpiewających fado po japońsku (chociaż należy zaznaczyć, że zdaniem purystów gatunkowych fado zaśpiewane w innym języku niż portugalski przestaje być fado).

patrz:
http://lusorizonte.blogspot.com/2011/11/fadomaria-severa.html